Phát triển văn hóa ứng xử trên không gian mạng của đội ngũ cán bộ trẻ ở nước ta hiện nay

Trên cơ sở đánh giá thực trạng văn hóa ứng xử trên không gian mạng hiện nay, bài viết đề xuất một số giải pháp phát triển văn hóa ứng xử trên không gian mạng cho đội ngũ cán bộ trẻ ở nước ta, góp phần sử dụng không gian mạng hiệu quả, tích cực, an toàn và lành mạnh.

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã và đang diễn ra mạnh mẽ, sự phát triển của không gian mạng tạo thêm môi trường để chia sẻ, trao đổi thông tin trên phạm vi toàn cầu, thu hút nhiều người tham gia. Thực tiễn sử dụng không gian mạng ở nước ta cho thấy, với sự phong phú và đa chiều về nội dung, hình thức giao tiếp, đòi hỏi mỗi chủ thể tham gia phải có trình độ nhận thức và kỹ năng nhất định, đặc biệt là văn hóa ứng xử. Vì vậy, phát triển văn hóa ứng xử nhằm tạo nền tảng cho đội ngũ cán bộ trẻ sử dụng không gian mạng hiệu quả, tích cực, góp phần xây dựng không gian mạng an toàn, lành mạnh là yêu cầu cấp thiết hiện nay.

Văn hóa ứng xử trên không gian mạng hiện nay

Văn hóa ứng xử trên không gian mạng là tập hợp các quy tắc, chuẩn mực và thái độ ứng xử mà mỗi cá nhân hoặc tổ chức cần tuân theo khi tham gia và tương tác trong môi trường mạng. Theo đó, văn hóa ứng xử của cán bộ trẻ trên không gian mạng là tổng hòa các quy tắc, chuẩn mực phù hợp với tự định hướng, điều chỉnh hành vi và cách giao tiếp khi tương tác trên các trang mạng xã hội, trang web và các ứng dụng khác. Việc duy trì, thực hiện văn hóa ứng xử trên không gian mạng không chỉ phản ánh nhân cách của cán bộ trẻ mà còn góp phần xây dựng hình ảnh một xã hội văn minh trong thời đại công nghệ số. Luật An ninh mạng năm 2018 xác định: “Không gian mạng là mạng lưới kết nối của cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin, bao gồm mạng viễn thông, mạng internet, mạng máy tính, hệ thống thông tin, hệ thống xử lý và điều khiển thông tin, cơ sở dữ liệu; là nơi con người thực hiện các hành vi xã hội không bị giới hạn bởi không gian và thời gian”(1).

Không gian mạng tạo ra một không gian mở, được hình thành trên các nền tảng trực tuyến, giúp tổ chức, cá nhân có thể nhanh chóng kết nối, tương tác, sáng tạo và chia sẻ thông tin, bày tỏ quan điểm, hình thành các mối quan hệ xã hội đa dạng, trong đó có văn hóa ứng xử. Văn hóa ứng xử là thái độ, hành vi ứng xử của con người trong giải quyết các mối quan hệ với xã hội, với bản thân theo những giá trị, chuẩn mực phù hợp với yêu cầu và lợi ích xã hội. Như vậy, văn hóa ứng xử trên không gian mạng, về bản chất chính là những quy chuẩn về thái độ, hành vi xử sự đặt ra đối với cán bộ trẻ khi tham gia không gian mạng, đảm bảo tuân thủ theo đúng quy định của pháp luật và phù hợp với thuần phong, mỹ tục của dân tộc.

Tại Việt Nam, tính đến đầu năm 2024, có 78,44 triệu người dùng internet (chiếm 79,1% dân số); 72,70 triệu người sử dụng mạng xã hội (chiếm 73,3% dân số); 168,5 triệu kết nối di động đang hoạt động (chiếm 169,8% dân số); 92,7% tổng số người dùng internet đã sử dụng ít nhất một nền tảng truyền thông xã hội(2). Trước nhu cầu và sự tham gia ngày càng tăng về cả số lượng, lưu lượng người dùng, chuẩn mực văn hoá ứng xử trên không gian mạng càng có vai trò, ý nghĩa quan trọng. Văn hóa ứng xử trên không gian mạng góp phần quan trọng cung cấp hệ thống thông tin chính thống, bồi dưỡng, rèn luyện khả năng tiếp nhận, phân tích, đánh giá, xử lý thông tin một cách chính xác, khách quan về các vấn đề kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh và đối ngoại. Từ đó, trực tiếp định hướng chính trị, điều chỉnh hành vi, bồi dưỡng lý tưởng, niềm tin cách mạng, lan tỏa những thông tin chính thống, tích cực, những hành động đẹp, gương người tốt, việc tốt: “Xây dựng chuẩn mực đạo đức về hành vi, ứng xử trên mạng xã hội, giáo dục ý thức, tạo thói quen tích cực trong các hành vi ứng xử của người dùng trên mạng xã hội, góp phần xây dựng môi trường mạng an toàn, lành mạnh tại Việt Nam”(3). Đồng thời, tạo nền tảng vững chắc để mọi tổ chức, cá nhân đấu tranh lên án, phê phán, loại bỏ những nhận thức, hành vi sai trái, lệch chuẩn mực văn hóa ứng xử trên không gian mạng.

Thời gian qua, văn hóa ứng xử trên không gian mạng tại Việt Nam nhìn chung đã có nhiều chuyển biến tích cực và đạt được những kết quả quan trọng. Ngày 17/6/2021, Bộ Thông tin và Truyền thông đã ban hành Quyết định số 874/QĐ-BTTTT về việc ban hành Bộ Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội, trong đó quy định những chuẩn mực đạo đức về hành vi ứng xử trên mạng xã hội theo các chuẩn mực và thông lệ quốc tế, các văn bản quy phạm pháp luật quy định hành vi ứng xử trên mạng xã hội đối với các bên liên quan... Những chuẩn mực đạo đức về hành vi ứng xử trên không gian mạng từng bước được xây dựng, hoàn thiện, từ đó, “chất lượng, hiệu quả hoạt động văn hoá từng bước được nâng cao; xây dựng môi trường văn hoá đã được chú trọng, nhiều giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp của dân tộc và của từng vùng, miền được kế thừa”(4). Ý thức, thói quen tích cực trong các hành vi ứng xử của người dùng trên không gian mạng ngày càng được nâng cao, góp phần xây dựng môi trường văn hóa truyền thông an toàn, lành mạnh. 

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, văn hóa ứng xử trên không gian mạng hiện nay đã và đang nảy sinh nhiều vấn đề bất cập, đáng lo ngại, xuất hiện nhiều biểu hiện lệch chuẩn, ứng xử thiếu văn hóa. Một bộ phận lợi dụng không gian mạng để trục lợi cá nhân, gây tác động xấu tới nền tảng và những giá trị đạo đức, văn hóa của dân tộc. Nhiều “nội dung vi phạm pháp luật, các thông tin xúc phạm danh dự, nhân phẩm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân khác; sử dụng ngôn ngữ phản cảm, vi phạm thuần phong mỹ tục; tung tin giả, tin sai sự thật; quảng cáo, kinh doanh dịch vụ trái phép... gây bức xúc trong dư luận xã hội, ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội”(5). Vì vậy, trong bối cảnh hiện nay, việc xây dựng chuẩn mực văn hóa ứng xử trên không gian mạng đang trở nên cấp bách, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, các ngành, từ cơ quan chức năng có nhiệm vụ quản lý đến mọi tầng lớp nhân dân, trong đó có đội ngũ cán bộ trẻ. 

Một số giải pháp phát triển văn hoá ứng xử trên không gian mạng cho đội ngũ cán bộ trẻ

Hiện nay, các thế lực thù địch không ngừng gia tăng các hoạt động tuyên truyền, xuyên tạc trên không gian mạng nhằm hạ thấp uy tín của Đảng, ảnh hưởng đến niềm tin của Nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và lực lượng vũ trang. Đặc biệt, chúng chú trọng kích động, lôi kéo một số cán bộ trẻ thiếu bản lĩnh tin vào những thông tin không chính thống, phản động, gây ảnh hưởng tiêu cực không chỉ đến tư tưởng chính trị và đạo đức của cán bộ trẻ. Do đó, phát triển văn hóa ứng xử trên không gian mạng cho cán bộ trẻ là nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết; góp phần vào cuộc đấu tranh tư tưởng, lý luận nhằm đảm bảo cho mỗi cán bộ trẻ không chỉ tuân thủ đầy đủ các quy định pháp luật khi tham gia truy cập, sử dụng, trao đổi thông tin trên môi trường không gian mạng, mà còn giúp họ củng cố, phát triển những phẩm chất, giá trị văn hóa trong thời đại kỹ thuật số; có các kỹ năng cần thiết để nhận diện và đấu tranh hiệu quả trước các luận điệu xuyên tạc, kích động của các thế lực thù địch chống phá Đảng, Nhà nước và lực lượng vũ trang thông qua các trang mạng xã hội. Vì vậy, để phát triển văn hoá ứng xử trên không gian mạng của cán bộ trẻ hiện nay, cần tập trung thực hiện tốt một số giải pháp sau đây:

Một là, đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức của cán bộ trẻ về thái độ, hành vi ứng xử văn hóa trên không gian mạng.

Tăng cường tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức về hệ thống các văn bản pháp luật hiện hành liên quan đến văn hóa ứng xử trên không gian mạng, trọng tâm là Quyết định số 874/QĐ-BTTTT ngày 17/6/2021 của Bộ Thông tin và Truyền thông về việc ban hành Bộ quy tắc ứng xử trên mạng xã hội. Chủ động giáo dục nhận thức, bồi dưỡng kỹ năng cho cán bộ trẻ khi tham gia các hoạt động trên không gian mạng an toàn, hiệu quả. Tuyên truyền sâu rộng các chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước liên quan đến không gian mạng, an toàn thông tin trên môi trường mạng, về chuyển đổi số, kinh tế số, xã hội số, công dân số, nhằm “Xây dựng chuẩn mực đạo đức về hành vi, ứng xử trên mạng xã hội, giáo dục ý thức, thói quen tích cực trong các hành vi ứng xử của người dùng trên mạng xã hội, góp phần xây dựng môi trường mạng an toàn, lành mạnh tại Việt Nam”(6). Chú trọng nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các cấp, các ngành, gia đình, nhà trường và cộng đồng xã hội trong việc phối hợp giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, cung cấp những thông tin, kiến thức, kỹ năng cần thiết cho đội ngũ cán bộ trẻ. Thường xuyên cung cấp những thông tin mới, những nội dung có tính dự báo về sự vận động và phát triển của internet, của mạng xã hội, nhất là những trào lưu mới, phương thức mới trên không gian mạng cho đội ngũ cán bộ trẻ.

Hai là, bổ sung, hoàn thiện quy chế, quy định quản lý, sử dụng không gian mạng.

Thực thi hiệu quả hệ thống các văn bản pháp luật hiện hành, như Luật Công nghệ thông tin năm 2006; Luật An toàn thông tin mạng năm 2016; Luật An ninh mạng năm 2018 và các luật về giáo dục, báo chí, xuất bản... cũng như hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành. Xây dựng chế tài đối với mạng xã hội nước ngoài cung cấp dịch vụ cho người sử dụng tại Việt Nam. Xây dựng các cơ chế, chính sách khuyến khích, phát triển các mạng xã hội do doanh nghiệp Việt Nam cung cấp, có khả năng thay thế hoặc cạnh tranh được với các mạng xã hội nước ngoài. Rà soát, sửa đổi, bổ sung để hoàn thiện pháp luật về xây dựng và phát triển văn hóa Việt Nam cũng như các văn bản về quản lý văn hóa nói chung, văn hóa ứng xử trên không gian mạng nói riêng: “Nâng cao chất lượng, đảm bảo an ninh, an toàn hệ thống thông tin, báo chí, internet, xuất bản; tăng cường năng lực quản lý không gian mạng. Xây dựng các cơ quan báo chí, tổ hợp truyền thông chủ lực đủ mạnh để thực hiện tốt chức năng thông tin tuyên truyền thiết yếu, làm chủ mặt trận thông tin”(7). Tăng cường giám sát việc thực thi chính sách, pháp luật về văn hóa và quản lý văn hóa trên không gian mạng. Chủ động xác định nội dung cụ thể đối với việc sử dụng không gian mạng và đưa vào quy chế quản lý và sử dụng không gian mạng, trên cơ sở những văn bản pháp luật hiện hành.

Ba là, chủ động, lan tỏa thông tin chính thống, tích cực, tin cậy cho đội ngũ cán bộ trẻ.

Tăng cường đăng tải những thông tin chính thống, tích cực liên quan đến đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và quá trình cụ thể hóa thực hiện của các cấp, các ngành, cơ quan, địa phương, đơn vị; các thông tin về mọi mặt của đời sống xã hội có tác động tích cực đến suy nghĩ, quan niệm, lối sống của đội ngũ cán bộ trẻ. Những thông tin phải có mục đích, định hướng tốt, có tính phản biện và tinh thần xây dựng cao giúp đội ngũ cán bộ trẻ có văn hóa ứng xử phù hợp. Tăng số lượng, tần suất đăng tải những câu chuyện truyền cảm hứng về việc làm tốt, hành động đẹp; những tấm gương người tốt, việc tốt; những tấm gương vượt khó vươn lên, thành công trong cuộc sống và có những đóng góp thiết thực cho xã hội, “Khuyến khích sử dụng mạng xã hội để tuyên truyền, quảng bá về đất nước - con người, văn hóa tốt đẹp của Việt Nam, chia sẻ thông tin tích cực, những tấm gương người tốt, việc tốt”(8). Triển khai các đợt thi đua cao điểm, tuần cao điểm gắn với kỷ niệm các ngày lễ lớn của Đảng, của đất nước, của ngành, địa phương, cơ quan, đơn vị; đồng loạt đăng tải thông tin tích cực, câu chuyện đẹp trên không gian mạng, trong đó, chú trọng đăng tải trên các nền tảng số, mạng viễn thông, cổng thông tin điện tử, trang thông tin điện tử, báo điện tử, mạng xã hội. Khuyến khích, vận động văn nghệ sĩ, đặc biệt là đội ngũ văn nghệ sĩ trẻ, người nổi tiếng, có uy tín đăng tải các thông tin tích cực, câu chuyện ý nghĩa; chủ động xây dựng, thực hiện các sản phẩm tuyên truyền tích cực.

Bốn là, khơi dậy động cơ đúng đắn của đội ngũ cán bộ trẻ trong phát triển văn hóa ứng xử trên không gian mạng. 

Động cơ chính là nền tảng để đội ngũ cán bộ trẻ tuân thủ các quy định và chuẩn mực, chủ động nâng cao nhận thức, kỹ năng ứng xử và xây dựng hình ảnh cá nhân, cũng như tập thể trên không gian mạng, góp phần quan trọng trong tạo động lực từ bên trong, giúp cán bộ trẻ tự mình phát triển văn hóa ứng xử một cách bền vững, bảo vệ uy tín của cán bộ trẻ trong điều kiện không gian mạng ngày càng phức tạp. Khơi dậy động cơ đúng đắn giúp đội ngũ cán bộ trẻ có ý thức hơn trong việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa trên không gian mạng, đồng thời đấu tranh chống lại những thách thức và cám dỗ từ các thế lực thù địch, qua đó xây dựng cho đội ngũ cán bộ trẻ bản lĩnh, trách nhiệm và tinh thần tự giác khi tham gia mạng xã hội. 

Cán bộ trẻ cần được trang bị nhận thức sâu sắc về vai trò và trách nhiệm của mình là những chiến sĩ trên mặt trận thông tin khi tham gia môi trường không gian mạng. Trang bị kiến thức về không gian mạng giúp cán bộ trẻ hiểu rằng: không gian mạng là một mặt trận mới, nơi các thế lực thù địch không ngừng xuyên tạc, bôi nhọ để làm suy yếu niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, lực lượng vũ trang, khơi dậy trong họ động cơ tự giác, chủ động học hỏi và rèn luyện văn hóa ứng xử, tránh bị lôi kéo bởi những cám dỗ tiêu cực có thể ảnh hưởng đến nhân cách của đội ngũ cán bộ trẻ. Qua đó, góp phần lan tỏa những giá trị văn hóa tốt đẹp và xây dựng môi trường mạng lành mạnh, tích cực, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. 

Năm là, xử lý nghiêm, kịp thời cán bộ trẻ có thái độ, hành vi vi phạm văn hóa ứng xử trên không gian mạng.

Phát huy vai trò của cộng đồng xã hội trong việc phát hiện, báo cáo, phản biện các thông tin lệch chuẩn, hành vi của cán bộ trẻ vi phạm văn hóa ứng xử trên không gian mạng. Tăng cường công tác phối hợp, tiến hành rà soát và áp dụng biện pháp phù hợp xử lý các kênh thông tin có nội dung tiêu cực, thông tin sai sự thật, xuyên tạc, kích động. Chủ động phối hợp liên ngành, kiểm soát chặt chẽ, xử lý nghiêm minh theo quy định của pháp luật các ấn phẩm trái với truyền thống văn hóa, thuần phong, mỹ tục của dân tộc trên không gian mạng: “Tạo điều kiện phát triển lành mạnh mạng xã hội tại Việt Nam, đảm bảo quyền tự do cá nhân, quyền tự do kinh doanh, không phân biệt đối xử nhà cung cấp dịch vụ trong và ngoài nước, phù hợp với chuẩn mực, thông lệ và các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia”(9). Phát hiện, kịp thời ngăn chặn những thông tin xấu, độc; chủ động đấu tranh phản bác trực diện những luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch theo nội dung, lĩnh vực và nhóm đối tượng cụ thể; tố giác hành vi vi phạm pháp luật trên không gian mạng. Coi trọng việc sử dụng các giải pháp về công nghệ hiện đại để bảo mật thông tin cá nhân trên không gian mạng; đẩy mạnh sử dụng các phần mềm lọc, ngăn chặn các thông tin xấu, độc, phản động.

Phát triển văn hoá ứng xử trên không gian mạng hiện nay của đội ngũ cán bộ trẻ là việc làm cần thiết, từ đó góp phần xây dựng, phát triển giá trị văn hóa, con người Việt Nam, bồi dưỡng những lẽ sống đẹp, nuôi dưỡng lý tưởng cao qúy, giúp cho con người vươn tới các chuẩn mực chân - thiện - mỹ, không ngừng hoàn thiện nhân cách, góp phần xây dựng xã hội văn minh, tiến bộ, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới.

ThS Hoàng Gia Lân, Học viện Chính trị
 

______

(1) Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Luật An ninh mạng, Nxb CTQG-ST, H.2018, tr.5.

(2) Internet Việt Nam 2024: Số liệu mới nhất và xu hướng phát triển, https://www.vnetwork.vn/news/internet-viet-nam-2024-so-lieu-moi-nhat-va-xu-huong-phat-trien/.

(3), (5), (6), (8), (9) Bộ Thông tin và Truyền thông, Quyết định số 874/QĐ-BTTTT ngày 17/6/2021 về việc ban hành Bộ Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội, tr.1, tr.2, tr.2, tr.2, tr.2.

(4) Ban Chấp hành Trung ương, Kết luận số 76/KL/TW ngày 04/6/2020 của Bộ Chính trị “Về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XI về xây dựng và phát triển văn hoá, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”, tr.1.

(7) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, Nxb CTQG-ST, H.2021, tr.272.